Dữ liệu điện tử là một trong những nguồn chứng cứ quan trọng trong giải quyết vụ án hình sự đã được pháp luật tố tụng hình sự quy định cụ thể tại Điều 99 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Bài viết sau đây, Luật hình sự sẽ tư vấn và làm rõ khái niệm và các quy định của pháp luật hình sự về dữ liệu này.
Khái niệm dữ liệu điện tử
Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết hay chữ số, hình ảnh hoặc âm thanh hay các dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ hoặc truyền đi hay nhận được bởi phương tiện điện tử. Dữ liệu này thường có đặc điểm là dễ bị xóa hay thay đổi trong quá trình lưu trữ, sao chép, truyền tải,… Dữ liệu này được thu thập từ phương tiện điện tử hoặc mạng máy tính, mạng viễn thông hay trên đường truyền và các nguồn điện tử khác.
Quy định pháp luật về dữ liệu điện tử
Dữ liệu này là một trong những chứng cứ quan trọng được pháp luật tố tụng hình sự quy định tại Điều 99 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Đây là nguồn chứng cứ thường được chú trọng và có giá trị chứng minh cao khi xác định tội danh của những người thực hiện hành vi đưa hoặc sử dụng trái phép thông tin mạng máy tính. Cụ thể nội dung quy định này như sau:
“Điều 99 Dữ liệu điện tử
1. Dữ liệu điện tử là ký hiệu, chữ viết, chữ sổ, hình ảnh, âm thanh hoặc dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi hoặc nhận được bởi phương tiện điện tử.
2. Dữ liệu điện tử được thu thập từ phương tiện điện tử, mạng máy tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và các nguồn điện tử khác.
3. Giá trị chứng cứ của dữ liệu điện tử được xác định căn cứ vào cách thức khởi tạo, lưu trữ hoặc truyền gửi dữ liệu điện tử; cách thức bảo đảm và duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu điện tử; cách thức xác định người khởi tạo và các yếu tố phù hợp khác.”
Phân loại dữ liệu điện tử trong quá trình điều tra
Về bản chất, dữ liệu này được hiểu là ký hiệu, chữ viết hay chữ số, hình ảnh, âm thanh hay các dạng tương tự được tạo ra, lưu trữ, truyền đi hay nhận được bởi phương tiện điện tử, có thể phục hồi, phân tích được, tìm được dữ liệu, ngay cả khi đã bị xóa, bị ghi đè hoặc dưới dạng ẩn, đã mã hóa và làm cho các dữ liệu đó có thể đọc được, nhìn thấy được hoặc ghi lại, sử dụng làm chứng cứ. Cụ thể thường gồm 2 loại cơ bản sau:
– Dữ liệu từ máy tính tự động tạo ra như: “cookies”, “URL” hay E-mail logs, webserver logs hoặc firewallserver logs, IP, mã độc, thông tin truy cập, website,…, chứng minh về nguồn gốc đã truy cập, tấn công vào website và cơ sở dữ liệu, thư điện tử hay tài khoản, dấu vết đã hoạt động của thủ phạm (cài trojan, keylogger hay sniffer nghe lén, lấy cắp dữ liệu…).
– Dữ liệu từ người sử dụng tạo ra như văn bản, bảng biểu hay hình ảnh, thông tin… Trong các file dữ liệu còn có thể tìm được những siêu dữ liệu (thông tin về cá nhân hay tổ chức liên quan đến dữ liệu metadata), có giá trị chứng minh về người cũng như máy tính đã tạo ra những dữ liệu, nguồn gốc dữ liệu.
Một số lưu ý về dữ liệu điện tử trong điều tra
Dữ liệu này có thể được thu trên các đường truyền, trên mạng (lưu trong các server của nhà cung cấp dịch vụ, website hay cơ sở dữ liệu…), trong máy tính hay thiết bị kỹ thuật số của đối tượng… Để thu thập, phục hồi hoặc giải mã, phân tích và giám định các dấu vết điện tử (tồn tại dưới dạng tín hiệu điện tử bit-byte trên băng từ hay đĩa từ, chip điện tử), đã lưu, bị ghi đè, bị xóa hoặc tồn tại dưới dạng ẩn, đã mã hóa, thì cần có chuyên gia sử dụng thiết bị kỹ thuật cũng như công nghệ và phần mềm phù hợp để thực hiện chuyển dữ liệu (một cách khách quan) sang dạng có thể đọc được (in thành tài liệu) hay nghe thấy được (ghi âm) hoặc nhìn thấy được (hình ảnh, video) để làm chứng cứ.
Phương tiện điện tử là phương tiện chứa đựng các dữ liệu trên nên trong quá trình điều tra cần phải được thu giữ kịp thời, đầy đủ và mô tả đúng thực trạng cũng như niêm phong ngay sau khi thu giữ. Việc niêm phong, mở niêm phong được tiến hành theo quy định của pháp luật. Trường hợp mà không thể thu giữ trực tiếp phương tiện lưu trữ thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cần phải tiến hành sao lưu các dữ liệu đó vào các phương tiện điện tử cùng như bảo quản như đối với các vật chứng, đồng thời phải yêu cầu cơ quan, tổ chức và cá nhân liên quan lưu trữ, bảo quản nguyên vẹn các dữ liệu điện tử mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã sao lưu; đồng thời cơ quan, tổ chức, cá nhân này phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.
Khi thu thập, chặn thu hoặc sao lưu, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải tiến hành lập biên bản và đưa vào hồ sơ vụ án. Đồng thời việc thu thập, sao lưu cần phải tuân theo đúng quy định của pháp luật để tránh các trường hợp phạm phải tội xâm phạm bí mật hoặc an toàn thư tín và các tội khác có liên quan trong Bộ luật hình sự.
Trên đây là những thông tin tư vấn về khái niệm cũng như quy định pháp luật hình sự về dữ liệu điện tử mà bạn cần biết. Nếu các bạn có bất cứ những thắc mắc nào thì đừng quên liên hệ tới Luật hình sự để được giải đáp kịp thời nhé./
