Từ đêm ngày 12/9/2023, khắp các mặt báo bùng nổ thông tin liên quan tới vụ cháy chung cư mini tại phường Khương Đình, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Câu hỏi đặt ra khi nhìn lại công tác quản lý phòng cháy chữa cháy của các chung cư mini là có trách nhiệm hình sự ở đây hay không? Ai sẽ là người chịu trách nhiệm hình sự?
I- Nguyên nhân vụ cháy
Ngày 20/9, sau 7 ngày xảy ra vụ thảm họa cháy kinh hoàng, đến ngày 19-9 Viện Khoa học hình sự Bộ Công an đã có bản kết luận giám định nguyên nhân vụ cháy chung cư mini làm 56 người chết tại số nhà 37 ngõ 29/70, phố Khương Hạ, quận Thanh Xuân. Thông báo này đồng thời cũng được gửi đến chủ các căn hộ sống tại chung cư mini này.
Nguyên nhân gây cháy được xác định do chập mạch đường dây dẫn điện vào bình ắc quy thuộc phần đầu xe mô tô sử dụng động cơ xăng (loại xe tay ga) đặt giáp tường phía nam tầng 1 gây ra hỏa hoạn, theo thông báo từ cơ quan điều tra. Cũng theo kết luận giám định, lửa sau đó cháy lan vào khu vực cáp điện, các hộp công tơ điện gắn trên tường ở tầng 1 và cháy lan ra xung quanh dẫn đến vụ hỏa hoạn kinh hoàng.
Ngay trong tối 13/9, Cơ quan điều tra Công an thành phố Hà Nội đã ra quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can và lệnh bắt tạm giam 4 tháng đối với Nghiêm Quang Minh (sinh năm 1979, hiện trú tại Yên Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội) – chủ của chung cư mini nơi xảy ra vụ cháy trên về tội vi phạm quy định về phòng cháy chữa cháy theo điều 313 Bộ luật Hình sự.
II. Nhìn nhận về công tác quản lý chung cư mini tại Hà Nội
Sau vụ cháy chung cư mini ở quận Thanh Xuân, Hà Nội đang tiến hành kiểm điểm, điều tra để làm rõ trách nhiệm và xử lý.
Trong vụ cháy chung cư mini, sai phạm của chủ đầu tư – ông Nghiêm Quang Minh không đơn lẻ. Theo đó, trong 6 tháng đầu năm 2023 đã tổ chức kiểm tra 124.000 lượt cơ sở; lập 124.000 biên bản kiểm tra; phát hiện 49.000 tồn tại, thiếu sót và kiến nghị khắc phục.Cơ quan chức năng đã quyết định xử phạt vi phạm hành chính 6.230 trường hợp; tạm đình chỉ 846 trường hợp; đình chỉ hoạt động 1.650 trường hợp.
Tuy nhiên, “cháy, nổ mặc dù đã được kìm giảm, nhưng cháy, nổ tại các khu công nghiệp, hộ gia đình, nhà để ở kết hợp sản xuất kinh doanh, cơ sở tập trung đông người (quán karaoke, quán bar…) còn diễn biến phức tạp. Một số vụ cháy gây thiệt hại đặc biệt nghiêm trọng về người”.
Xem thêm: Dịch vụ Luật sư bào chữa trong vụ án hình sự
III. Điều 313. Tội quy định về phòng cháy, chữa cháy
Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định cụ thể về tội vi phạm phòng cháy, chữa cháy như sau:
“1. Người nào vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Làm chết người;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 08 năm:
a) Làm chết 02 người;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;
c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 12 năm:
a) Làm chết 03 người trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
4. Vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy trong trường hợp có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả quy định tại một trong các điểm a, b và c khoản 3 Điều này nếu không được ngăn chặn kịp thời, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 01 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 01 năm.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”
Như đã nêu ở trên, với những thiệt hại lớn về người và tài sản thì chủ chung cư mini bị khởi tố, bắt tạm giam 4 tháng về tội Vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy. Để hiểu rõ hơn, có thể nhận diện tội danh này như sau:
1- Khách thể của tội phạm:
Tội vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy xâm phạm đến trật tự an toàn công cộng, trật tự quản lý nhà nước về phòng cháy chữa cháy và tính mạng, sức khỏe, tài sản của cơ quan, tổ chức, cá nhân và cộng đồng.
2- Chủ thể của tội phạm:
Chủ thể của tội vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy là người đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự, và người có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định.
(i) Mặt khách quan của tội phạm:
– Không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các quy định của Nhà nước về phòng cháy, chữa cháy.
– Hậu quả nghiêm trọng là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm của tội vi phạm quy định về phòng cháy, chữa cháy. Người thực hiện hành vi vi phạm chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự trong trường hợp hành vi của mình gây thiệt hại đến tính mạng hoặc gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khoẻ, tài sản của người khác theo quy định.
(ii) Mặt chủ quan của tội phạm:
– Lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý;
– Lỗi của người phạm tội là lỗi vô ý (lỗi vô ý do quá tự tin hoặc lỗi vô ý do cẩu thả).
Theo thông tin từ báo chí thì kết quả xác minh được công trình có giấy phép xây dựng ngôi nhà thuộc loại nhà ở riêng lẻ 6 tầng không phải là chấp thuận chủ trương đầu tư xây dựng tòa nhà chung cư. Thực tế thì ngôi nhà này được xây dựng tới 9 tầng và một tum, nghĩa là đã vượt số tầng so với giấy phép xây dựng.
Theo Quy chuẩn số 06/2021 của Bộ Xây dựng thì: “Đối với nhà ở riêng lẻ cho hộ gia đình có chiều cao từ 6 tầng trở xuống hoặc có không quá 1 tầng hầm, không bắt buộc áp dụng quy chuẩn này mà thực hiện theo hướng dẫn riêng, phù hợp cho từng đối tượng nhà và khu dân cư.” Như vậy, nhà ở riêng lẻ từ 7 tầng trở lên sẽ yêu cầu có thiết kế phòng cháy chữa cháy, có biện pháp phòng cháy chữa cháy được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Vì được xây dựng sai với giấy phép, tòa nhà này không đảm bảo điều kiện an toàn về phòng cháy chữa cháy, không được cấp có thẩm quyền phê duyệt về thiết kế cũng như nghiệm thu về kết quả thi công phòng cháy chữa cháy. Hậu quả của vi phạm là xảy ra cháy lớn dẫn đến nhiều người thiệt mạng và nhiều thiệt hại về tài sản. Như vậy, có căn cứ cho thấy đã có hành vi vi phạm quy định về phòng cháy chữa cháy gây hậu quả nghiêm trọng.
Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự
IV- Những trách nhiệm hình sự liên quan đến vụ việc
Ngoài trách nhiệm hình sự mà chủ đầu tư của căn chung cư mini phải đối mặt theo Điều 313 Bộ luật Hình sự năm 2015 nêu trên, chủ chung cư mini này có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung là phạt tiền. Hơn nữa, bị can Minh còn phải chịu trách nhiệm bồi thường về mặt dân sự bao gồm: thiệt hại về tính mạng, sức khỏe và tài sản cho những người bị hại theo quy định tại Điều 589, 590 và 591 Bộ luật Dân sự.
Ngoài ra, việc chủ chung cư mini đã tiến hành xây dựng nhà vượt quá số tầng được cấp phép xây dựng là hành vi tổ chức thi công xây dựng công trình sai nội dung giấy phép xây dựng được cấp đối với trường hợp cấp giấy phép xây dựng mới. Trường hợp vi phạm lần đầu thì hành vi trên sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại điểm a, khoản 6, Điều 16 Nghị định 16/2022/NĐ-CP với cá nhân là từ 15.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng và bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả Buộc phá dỡ phần công trình xây dựng vi phạm. Trường hợp xác định chủ chung cư này đã từng vi phạm, bị xử phạt hành chính hoặc bị kết án về tội Vi phạm các quy định về quản lý nhà ở, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì sẽ bị xem xét, truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 343 Bộ luật hình sự.
Về trách nhiệm của các cơ quan có thẩm quyền liên quan vụ việc trên, theo Điều 104 Luật xây dựng quy định về Trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép xây dựng: Từ khi chủ đầu tư xây dựng chung cư trên thì cơ quan có thẩm quyền cấp giấy phép xây dựng đối với công trình trên có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với cơ quan chức năng có liên quan kiểm tra việc thực hiện xây dựng theo giấy phép xây dựng đình chỉ xây dựng, thu hồi giấy phép xây dựng theo thẩm quyền khi chủ đầu tư xây dựng công trình vi phạm nghiêm trọng.
Trong trường hợp này, cần xem xét trách nhiệm trong công tác quản lý của các cơ quan có thẩm quyền cấp phép xây dựng và cơ quan có thẩm quyền liên quan khi chưa có biện pháp kiểm tra, phát hiện kịp thời và xử lý đối với hành vi xây dựng công trình sai nội dung giấy phép xây dựng của ông Nghiêm Quang Minh. Mức độ áp dụng hình thức xử lý trách nhiệm sẽ dựa trên kết luận của Cơ quan chức năng sau khi đã xem xét hậu quả và mối quan hệ giữa hành vi vi phạm với hậu quả xảy ra.
