Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự là các căn cứ quan trọng được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự mà khi giải quyết vụ án, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng căn cứ vào đó để ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự. Bài viết sau đây, Luật hình sự sẽ tư vấn và làm rõ các quy định của pháp luật về các căn cứ không khởi tố vụ án hình sự.
Thế nào là căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Khởi tố vụ án hình sự theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự là giai đoạn đầu của quá trình giải quyết vụ án hình sự, trong đó các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có nhiệm vụ sử dụng các biện pháp được quy định trong tố tụng hình sự để xác định có hay không các dấu hiệu phạm tội, trên cơ sở đó sẽ ra một trong số các quyết định: Khởi tố vụ án hình sự hay không khởi tố vụ án hình sự. Một trong những nguyên tắc cơ bản mà Bộ luật tố tụng hình sự quy định là nguyên tắc trách nhiệm khởi tố và xử lý vụ án hình sự được cụ thể tại Điều 18 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.
Như vậy, căn cứ không khởi tố vụ án hình sự là căn cứ được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự mà khi giải quyết vụ án, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng dựa vào một trong số các căn cứ đó để xác định rằng không có dấu hiệu tội phạm để từ đó ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự đúng theo quy định của pháp luật, đảm bảo các quyền con người, quyền công dân.
Quy định pháp luật về căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Xuất phát từ việc quy định các căn cứ khởi tố vụ án hình sự và thực tiễn bất cập, khó khăn trong việc không khởi tố vụ án hình sự mà tại Điều 153 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định chi tiết, cụ thể các căn cứ không khởi tố vụ án hình sự. Cụ thể có 08 căn cứ không khởi tố như sau:
“Điều 157 Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự
Không được khởi tố vụ án hình sự khi có một trong các căn cứ sau:
1. Không có sự việc phạm tội;
2. Hành vi không cấu thành tội phạm;
3. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chưa đến tuổi chịu trách nhiệm hình sự;
4. Người mà hành vi phạm tội của họ đã có bản án hoặc quyết định đình chỉ vụ án có hiệu lực pháp luật;
5. Đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự;
6. Tội phạm đã được đại xá;
7. Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác;
8. Tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 và 226 của Bộ luật hình sự mà bị hại hoặc người đại diện của bị hại không yêu cầu khởi tố”.
Căn cứ không khởi tố vụ án hình sự có ý nghĩa thế nào
Bộ luật tố tụng hình sự đã có các quy định cụ thể những căn cứ khởi tố vụ án hình sự, đồng thời Bộ luật tố tụng hình sự cũng đã dự liệu được trong thực tế vẫn có những trường hợp mà do nhiều lý do khác nhau đã khởi tố vụ án hình sự không đúng với các quy định của pháp luật hình sự và tố tụng hình sự. Lí giải cho điều đó có thể là do giới hạn giữa khởi tố và không khởi tố vụ án đối với những hành vi phạm tội trong thực tiễn là rất khó xác định chính xác, hay nhầm lẫn khi áp dụng để giải quyết vụ án hình sự. Từ thực tiễn giải quyết vụ án hình sự cho thấy đã có một số trường hợp, việc áp dụng không đúng hoặc sai căn cứ khởi tố đã dẫn tới những hậu quả tiêu cực cho người phạm tội hay bị hại và rộng hơn là xã hội. Chính vì vậy, Bộ luật tố tụng hình sự đã quy định chi tiết các căn cứ không khởi tố vụ án hình sự với những ý nghĩa nhằm khắc phục và phòng ngừa các bất cập trên, tránh việc khởi tố không đúng căn cứ pháp luật, tạo thuận lợi cho công dân cũng như các cán bộ công chức trong các cơ quan áp dụng pháp luật khi giải quyết vụ án hình sự áp dụng đúng các căn cứ không khởi tố vụ án.
Thẩm quyền ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự
Quyết định không khởi tố vụ án hình sự là một trong các hành vi pháp lý của người có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự biểu hiện bằng việc ra một văn bản quyết định không tiến hành hay chấm dứt mọi hoạt động tố tụng hình sự mà đã hoặc đang tiến hành đối với sự kiện pháp lý hay những thông tin mà thu được về những vụ việc hoặc hành vi con người nào đó bị nghi vấn là tội phạm. Theo đó, tại Điều 158 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 thì quyết định không khởi tố vụ án hình sự phải do cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự ban hành thì mới hợp pháp. Cụ thể tại Điều 153 quy định về thẩm quyền ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự thuộc về Cơ quan điều tra (đồng thời cơ quan này cũng có thẩm quyền điều tra vụ án hình sự theo Điều 163 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015; Cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra ; Viện kiểm sát; Hội đồng xét xử đang thụ lý, giải quyết.
Trên đây là những thông tin tư vấn về quy định mới nhất của Bộ luật tố tụng hình sự về các căn cứ không khởi tố vụ án hình sự mà bạn cần biết. Nếu các bạn có bất cứ những thắc mắc nào thì đừng quên liên hệ ngay tới Luật hình sự để được giải đáp kịp thời nhé./
